L jugadëur de schach

ERICH ELISKASES

(1913 – 1997)

L schach god al didancuei te Gherdëina de na cërta popularità. N gran merit de chësc ti spieta dessegur ala Lia dl Schach de Gherdëina che à danieura cialà de nsenië chësc bel juech ai sculeies y ai jëuni che ven doca. L ne n'ie perchël nia da se fé marueia che chësta lia a bele pudu festejé sies iedesc n titul naziunel tla categuria di jëuni y vencer per ben nuef ani ndolauter l campionat provinziel a scuadres de serie A, deventan nsci la lia dl schach plu sterscia y tituleda de dut Südtirol.

Che n descendënt de una dla valedes ladines sibe ti ani passei stat bon de arjonjer n livel de juech mundiel sà de nëus me puëc. L fat che la zaita de schach ingleija "New in Chess", rateda danter la plu mpurtantes dl mond, à te n si articul, publicà tl n. 5 dl 1997, tratà la vita de Erich Gottlieb Eliskases, ie na ucajion per l fé cunescer nce tlo da nëus a na majera cumpeida de jënt.

L inuem "Eliskases" vën dal ladin "Les Ciases -Lös Tgiases" che ie sun vel' cherta repurtá coche "Eliscases" daujin a Costamessana a La Pli tla Val Badia. Un di antenac de Erich Gottlieb Eliskases fova n cer Christianus da Leschiasas, che vivova ot generazions dan ël (1600).

Dan repurte vel' toch dl articul tla "New in Chess" iel zënzauter da auzé òra la descrizion dla pruveniënza de Eliskases. L' auteur scrij: "his family came from the ladin-speaking region of south-westem Tyrol." N se fej bën marueia che te na revista de schach spezialiseda, che ven lieta da New York a Mosca, da Madrid a Istanbul, da Reykjavik a Johannesburg, veniel dant la parola "ladin". Chësc possen povester splighé tres l´amor per l stude senzier dl particulèr plu pitl che ie for stat de bujën per n'analisa obietiva dla partides de schach. A chësc se jonta prò na sensibeltà per d'uni sort de defrënzes, variantes y perchël nce dla mendranzes plu defrëntes, che suvenz ie una dla carateristiches plu mpurtantes de truep jugadëures de schach, davia che ei se spustova y se sposta tresora seura dut l mond, deventan mpue "bohemiens" y mparan nsci a respeté uni luech, persona y rujeneda.

Repurton sën la pert plu nteressanta dl articul, cianceda tl gherdëina: truep de gran campions dl schach ne n'à mei pudù fé pea pra n campionat dl mond; si persunalità y resultac ie nsci bel plan unic desmincei, unian lecurdei y passan ala storia má tres na nota marginela. Chësc ie avisa cie che l ie uní dant nce a Erich Gottlieb Eliskases, che ie nasciù ai 15 de faure dl 1913 a Dispruch y ie mort ai 2 de faure dl 1997 a Cordoba tl'Argentina. L ie puec che se lecorda che Eliskases ie stat l'ultim gran jugadëur austriach di ani ntëur ala segonda viëra mundiela y n talënt naturel che te n cër tëmp univa cunscidrà dassënn sciche cuntendënt per l titul de campion dl mond. Ma chësta ne dëssa nia vester la sëul rejon ciuldí che si storia de vita ne merita nia de uní desminceda. Si biografia dassënn ntravaieda dai evenc politics dl 20ejim centené, porta a lum y tira ca truepa cuestions che va sëura si persunalità ora.

Si prim ani de vita y coche l ie ruvà permez al schach, ie sciche l scumenciamënt de n romann. Degun de si parënc y cunescënc ova familiarità cun chësc juech; si pere fova n sartëur badiot che fova jit cun duta si familia ora a Dispruch. Per cajo à l jëunn Erich cun 12 ani tëut su cuntat cun l "juech di juesc" che ti à riesc sapu bel y ie deventà si hobby nuef. Per l to su tla "Innsbrucker Schachgesellschaft" fovel mo massa jëunn, ma bele tl 1927 (14 ani), al venciù si prim tumoi tl "Schachclub Schlechter", demustran nsci de avëi n gran talënt. Vencian l ann do l campionat dl Tirol, se à Eliskases davanià la rejon de to pert al campionat dl'Austria tl 1929. Deberieda cun E. Glass ie Eliskases deventà prim y nsci l jugadëur plu jëunn che je stat bon de vencer l titul de campion dl'Austria. L mut jëunn de badioc, ntlëuta studënt tla "Handelsakademie", à abu n valguna deficulteies a pudei fe pea pra i juesc olimpics de schach a Hamburg, davía che de plu funziuneres austriacs fova de contra. Purempo ie si prestazion stata granda y de grà  a d'el à l'Austria davanià n cuarto plazamënt storich. Da dedo iel jit a sté a Viena per studie tla "Hochschule für Welthandel". Dal 1931 à l schach tëut ite for na majera lerch te si vita. "Eli", coche si cumpanies ti dijova, à aslune dit de scí al nvit de fé n "match" cun l gran jugadëur Ernst Grünfeld, perdan me de mesura. El à pona metu man a lauré tla "Wiener Schachzeitung", deventan tl 1936 redatëur de chësta zaita. Chësc lëur ie stat per Eliskases la mieur scola per analisé mo plu sot y ruvé a capí mo miec l schach. Da iló inant àl arjont na lingia de resultac mpurtanc, che scumencia pra i "matches" venciui contra l gran jugadëur Rudolf Spielmann (nsci iel uni recunesciu sciche l jugadëur plu sterch dl'Austria) y va inant cun si gran prestazions pra i juesc olimpics (dantaldut a Warschau) y pra l turnoi de Semmering dl 1937. Chisc suzesc ie for unic caraterisei da n juech dassënn pazient y costant, mantenian nsci na segurëza nce tla situazions plu periculëuses. La prezijion ne manciova mei te si stil de juech de duc chisc ani, na maniera de juech scenó plutosc suta y cun puecia inovazions de belëza criativa. Pra l turnoi de Semmering iel stat bon de vëncer contra l prim tlassificà, l cuntendënt al titul mundiel Paul Keres dl'Estonia y contra l'ex campion dl mond, l gran jugadëur Josè Raul Capablanca, iust te chël mumënt de juech (l finel), ulache deguni ne pensova che l talent cuban sibe da bater. L livel aut de juech arjont da Eliskases ie uní recunesciù dal campion dl mond Alexander Aljechin, che l'à cris ora sciche si secundant pra l "match" mundiel contra Max Euwe tl 1937.

Sën univel docà i doi ani di majeri suzesc per Eliskases, l 1938 y l 1939. Chësc fova l  tëmp ulache l'Austria univa tëuta su tl Terzo "Reich". Eli à finalmënter udu ite che si juech fova bën sterch, ma purempo mo massa puech agressif per pudei mire plu alauta. Adatan si stil, àl venciu si turnoi de majera mpurtanza a Noordwijk tl 1938 dan Paul Keres y l'ex campion dl mond Max Euwe. La partida contra Keres ie passeda tla storia. Sies d'autri turnoies ie unic venciui da Eliskases un ndolauter, danter chisc doi campionc tla Germania y l "match" contra l vizecampion dl mond Jefim Bogoljubow. A chësc pont teniven dassënn en cunscidrazion Eliskases sciche candidat per l titul mundiel.
Scebën che l à arjont truep, nce a livel mundiel, ie Eliskases for uni udu sciche na persona da plajëi y nsci mei da uem. Nchinamei Alexander Aljechin à detlarà che Eli fova chël che se meritova l plu de to ite si luegia de campion dl mond scrjian: "L fossa n gran servisc per l mond dl schach, sce a deventé campion dl mond fossa Paul Keres o Erich Eliskases. Ie azetësse l resultat zënza ne di nia de contra, sce un de chisc doi jugadëures demustressa ciun che ie mieur dl auter. Ma ciun di doi sara pa l mieur? Keres juega a na maniera da stramp bela, ma l juech de Eliskases ie plu tler y plu daujin ala urità universela dl stil dl schach. Dassëssen pa cunscidré, sciche n cajo, che Eliskases à batu l campion dl'Estonia no me a Semmering, ma nce a Buenos Aires?" Bele tl 1939 iel uní programà n campionat dl mond danter Aljechin y Eliskases per l 1941.

A ntervení a na maniera dramatica ie pona stata la storia che se à metu de contra al'ambizions de Eliskases: avisa ntan i juesc olimpics de schach a Buenos Aires tl 1939 à la segonda viera mundiela scumencià. Tla scuadra tudescia jugova propi Eliskases y Becker, doi austriacs, che ne n'a nia plu pudu o ulu jí a cësa, sciche nce d'autri jugadëures de schach, l polach Michael (deventa pona Miguel) Najdorf. A chësta maniera à la viera per ntant fermà la cariera agonistica de Eliskases, che à messu cialé de sëuraviver cun net nia tla mans tl'Argentina, n ambient dut scunesciù. L à vivu inant jugan de mendri  turnoies y dajan esibizions simultanees. Dal 1941 inant se àl tení su a Sao Paulo y a Porto Alegre tl Brasile, lauran sciche maester de schach y de bridge. Per gauja de si zitadinanza tudëscia àl manacià de uní sarà ite; l ti l'à iusta mo fata a mucé de reviers tl'Argentina. Ntant se àl maridà y tl 1952 ti à la FIDE, la Federazion Nternaziunela de Schach, sëurandat l titul de GM (= gran maester dl schach), la recunescënza plu auta do chëla de campion dl mond.

La cariera de Eliskases, sën zitadin argentin, ie jita inant. Purempo ne n'iel nia plu stat bon de ruvé al livel da dant. L à arjont nchin su per i ani '70 n valguna vëntes de na cërta mpurtanza, sciche l prim post pra l tumoi de Mar del Plata tl 1948, ruvan dant a Gideon Stahlberg, Miguel Najdorf y Laszlo Szabo, l prim plazamënt pra l tumoi de raion for a Mar del Plata tl 1951 y l 10. post pra l turnoi per de plu raions a Saltsöbaden tl 1952. N auter ejëmpl: chi à pa mei udú pierder l gran Najdorf te me 24 mosses?

Erich Eliskases ie bonamënter l sëul jugadëur de schach che à rapresentà trei nazions pra i juesc olimpics: Austria ( 1930-35), Paesc Tudësc (1939) y Argentina (1952, 1958, 1960 y 1964). Oradechël iel un di puec che ie stac boni de bater trei campions dl mond (Josè Raul Capablanca, Max Euwe y Bobby Fischer).

Tl ann 1976 iel ruvà cun si fëna y si mut a cësa, pensan y speran de resté, ma me do mez ann iel ino pia via tl'Argentina. L liam cun si tiera se à zarà.

I ultimi ani de si vita, vivui a Cordoba, ulache l ie mort tl 1997, ie caraterisei da malaties y deprescion.

Chësc ie en curt n lecort de Erich Eliskases, n mut de n sartëur badiot che, do avëi svilupà si majera forza agonistica al scumenciamënt dla segonda viera mundiela, ne n'à per gauja de chësta nia pudù, arjonjer l titul de campion dl mond che l'ëssa fat deventé per for n inuem cunesciù a uni jugadëur y pasciunà de schach sun duta la tiera.

per la Lia dl Schach de Gherdëina Ruben Bernardi y Rainer Demetz